Te sipata taa. Aainyiaaka pii, aarikino esirare oo mpala ee nkakenya. Naa, hoo neme enkakenya te nakata kake, einyiaaka duoo akenyu te nkipototo, aai eipirta enkisiaayiare nasuju ee nkiguana oo ndamunot tenebo imbirribirrat oltau te naa kalo ake dukuya angeniki ine kishon. Oo te naitisipaki keon amu elelek eret likai, melo sa duoo nabo oolong neduporeki ena ramatare amu aeseka netaa duoo enkitengena?
Angas anyoraa, ake duoo eton eitu kipuo eniaado ajo, melelek taa enkibelekenyata te naa inakata iaku oltungani itubulua. hoto ne meeta ene meidimayu. Ore te naitanyanyukie keon, ara te inoto tatene kake kedianye te nakata agira aaibungie esiret naigerito kulo oomon te na palai. Ore mau aata ilapaitin le medou 6, taata aigerishore ena aaina irkekuno pooki, metii nkata oi aa nabo nemekaarakino ake aiteru enkigerore, naaekenya oo maaidipa enajoito. Eitagol ena, mee ake emurtanai oe enkalano ee nkaina nashal, kake sii ee empurrpurr endamunoto te naa kelaikino enkue atisipu enajo ee nkorrok amu metumoki elukunya atalama ena aaina naisomitita.
Ejii naa ine etii enkisudoroto ee embulunoto te naa ke manaa ee nkishon. Eiteru eeini olayioni, ne murati oo meidipa pooki ejing ine kitoo, ke gira ake oltungani aola anaa te nkiririkinoto ee sirit oo ntalengo naaimonek enkitingoto oe enkiterunoto oo rishat pooki nena naaimaa olaji ebulaki oo losho. Nele naa oloyiote, metii erishata nabo najo naaji olayioni lo lmoruo, ejii ke baiki orporrorr lenye nebik ninye meilanya irkulie te neeidipi nena talengo. Metumoki atushurtai irkulie meidipi inkiaasin pooki engorr ninye. Kainyoo ajito?
Ashomo ena jumamosi natulosoyie enkang nabo nainosieki siruaai naji Bomas of Kenya natii Karen te Nairobi. Anoto apa ee nkitoomono, te naa kalo angarie irmaasae osim, nekiretokino apa oo rpayian orikoo emasho te naa ee kiutaa ee nkiguana eilo shani, ne kiyukoki indamunot ee pooki ngae oewuo metisipu netil tipat eina oolong.
Kitii apa ee masho natejoki ‘Enkipaata’ naibungakinote ilturrurri ee siana aarreten neitobiru anaa orngoret oitarasakitia olosho ina oolong. Etii apa olturrurr loo ntomonok oji Reto otii kwe Dr Naomi Kipury, eretokino apa oo likai turrur oji Maa Fleva, loo rbarnot le nkop ang aranyak loo sinkoliotin le elelero ee taata. Etii apa sii ninye Mayian Fm najo eriket enye ‘Ee wangan oo losho’. Elee naa ninye taa pii. Ne me nkaraki ake atii obo loo sinkan oitabaikia ena radio olosho lenye, kake sii te mpukunoto oo siaitin naairuk ena kitesheni apulupulan too nkaik enyena, oo tipat natum olosho, to orkilikuai obaya etulusoitie ntalengo. Kumok iltunganak, latii nanu obo lenye laa ina oolong eeiterr aayiolou ii nkasisin oo rkerreti le emayian naaituruku eipiruni orporrorr loo layiok loo rmaasae. Etii kuna talengoni te nebo eunoto oo rngesherr, irrkerreti ootisiruaki peyie eitengeli, olturrurr oje le naboisho oo nkuapi naaningo oji United Nations Educational Scientific and Cultural Organization (Unesco). Ore to lari le 2018 nedol apa ilo turrurr batisho natii kulo kuaaki lo rmaasani, neuutu mbarakinot natipikaki irkulie kerretin looje, te seuseu na lulunga, leyieu etum orbuket te netorikinishote meimina.
Naa, kitabaikitia ene wueji kinteru enkitengena ee dukuya te na palai oo lomon. Naitoki taa toi ake aikodie ena kiroroto, isipat enyena, natii netiu. Amu keitemenayu esidai iloporr lenyenak?
Ara oloo irkitoip nainosa orngesherr. Ara sii oloo ltalala to rrporrorr amu iina aarna ngole naitushula muratat ee sirit ai to losho loo rkaputiei amu ninye ainguaa. Tejo nabo, eitu aatumie entibili olaji latii. Hoo nainosie murrano imanyatt naabuaaki sitimani oo metamanai ena nyokie. Oo iyie ? Kiimaki tipat ee manyatta te mpalai oo lomoni likai kekun. Amu le nkibelekenyata oe mbulunoto duoo taata kulo. Ajeito toi, ore ainosa olngesherr, naitinyikayie ine kishon.
Ore ngole te nkang ee Bomas netii imarreshoni naainosa ereko nessirr inkejek te nturoto, kulo sii nanu ilaainei. Iyiook te nakata orrporrorr lang ooibungita nkoriongi ilayiok pooki oo muratitai. Ara orpiron lenye, peyie ipal empeepeen amu etii oltungani, te neme iyie najo kara ole det.
Nejaa ena duoo kitengena? Amaa toi ngole peyie eeidip Ilayiok laainei olamal oipakieki, keigili aadol olapa uni eton eitu eitotoni? Tejo mkyiolo, amu emayiolo oo nanu. Kake nena ena yiolo, ine apa ebaiki osim onoo ngotonye, pooki obo lenye. (Ebaiki ne meekure etiu nejia taata te kuna kishu kake ore apa te neorieki olayioni ngotonye naa murrano najo peyie eiteru.) Niaaku meliyioyu ake duoo olayioni oo toorore osim le ngotonye te ele rrekie, kake taata toi apa eiteru likai sim le mpukunoto enye. Osim laa mee keitoki ake alalau alangu elde oo tunguayie kake, oo lopirr te nkikoo oe nkitanapa naitoki aairrushau alang ena tulusoyie. Naa embarakinoto ina natii nkisudorot Enkai, ne mwatikino engeno ee naiteru kop te naa ke orkuaak oshi oibalunyie magilo olosho. Amu ninye taa.
Oo etumurataki ake olayioni, ore epuo irkulie irpuli oo manyatt, neisho enkoriong ashuko enkaji ee ngotonye?
Iyia?
Te naa keorore ninye irkulie, amu majo keisho ee sirit, atejo ake neborr menye. Masip taa toi ake teina, kajo toi kaikilikuanisho. Kai apa ikoni olayioni oas nejia? Emee ninye toi apa eji ormusaniki? Oo eshomo ee manyatta, ore ake enoshi kata etumuta irmongi loo menye, engorr eitu eok olaji kule, nelo aanya endaa te nkaji ee ngotonye, emee ninye toi apa naaiu?
Nejiaa ilo? Etara enturuj. Ore ilo aayioni ne meeta ene paasha, oo latoi likai le dukuya. Ekemenu pokira olaji, ne suj ii sukenye ormena oo nkutukie. Ne meitoki aaku oltungani le tipat, te keon enye tapala duoo iyie to losho. Amu sapuk oleng enkiguana oe mayian napong pooki obo opaash orkerreti orkuaak. Naa te nkaraki, pooki ake peyie idupoyu oltungani te kishon naa; te niaata enkanyit, te niaata oloip oo nkamulak oo loo minyi naitanyanyukie naiteru kop Enkai, oo te niaata sii enkoriong olaji te nebo encholuek esirit.
Anyokita naa ake oo nanu, te naa kaaiputuunye aas naitabaya orkilikuai olangole lojo loo mpaapa mee kure duoo eeta ee sirai. Amu dorrop osina le nkaji natii olayioni.
...walk through the savanna plains of East africa 